Nowa Sól (Neusalz an der Oder)
Nowa Sól jest miastem szczególnym z kilku względów. Przede wszystkim jej rodowód różni się diametralnie od przeszłości innych miast w regionie, bo prawa miejskie otrzymała dopiero w 1743 r., a samo powstanie było ściśle związane z przemysłem oczyszczania soli (zanieczyszczona sól była sprowadzana drogą wodną z Francji do nowosolskich warzelni). Nazwa miasta ma więc swoje historyczne korzenie i chyba warto byłoby, żeby te właśnie fakty oraz pozostałe po tym okresie budynki zostały znacznie lepiej wyeksponowane. Zakładam, że nie wszyscy (w tym także mieszkańcy miasta) wiedzą, że nadal znajdują się tutaj dawne magazyny solne czy urząd solny (późniejszy ratusz), czyli obiekty nie mające swoich odpowiedników w innych miastach regionu.
W przeciwieństwie do wielu innych miast, nie ma w Nowej Soli rynku z ratuszem. Główną i reprezentacyjną dziś ulicą jest ul Piłsudskiego z wieloma kamieniami użytkowanymi dziś przez instytucje i urzędy. Kolejnym elementem nie mającym swojego odpowiednika w regionie było pozwolenia na zamieszkanie tutaj braci morawskich, którzy niezaprzeczalnie przyczynili się do rozwoju Nowej Soli, a pozostałością po nich jest dzisiejsza część miasta w okolicach ulic Muzealnej i Wróblewskiego.
Po wojnie Nowa Sól kojarzona była głównie z zakładami przemysłowymi Dozamet (być może nazwę kojarzą kibice piłkarscy) oraz fabryką nici Odra, czyli dziedzictwem pozostawionym przez wspólnotę Braci Morawskich. Lata 90-te XX wieku nie oszczędziły jednak miasta. Na szczęście w ostatnim czasie zbudowano obwodnicę, wyprowadzając ruch z centrum, odnowiono sporą część zabytków, zmodernizowano Most Podnoszony, będący kolejnym unikatem, tym razem w skali europejskiej, otwarto Park Krasnala.
Mimo wszystkich zmian, które zdecydowanie odmieniły miasta, podczas kampanii wyborczej w 2015 roku, późniejsza premier polskiego rządu Beata Szydło stanęła ta tle dawnej fabryki nici w celu udowodnienia hasła „Polska w ruinie”. Cóż, brak słów…
Zabytki i atrakcje Nowej Soli
-
Browary
Gdy mówi się o nowosolskim browarze, skojarzyć można natychmiast budynek z czerwonej cegły, stojący przy ul. Wrocławskiej, naprzeciw parku i dawnej fabryki nici. W dostępnej literaturze można jednak znaleźć informacje o trzech zakładach warzących piwo w XIX-wiecznej Nowej Soli. Najmniejszy z nich został zamknięty w 1910 roku i nie ma dziś po nim śladu. Dwa pozostałe przetrwały wojnę. Ostatecznie Nowa Sól pożegnała się z browarnictwem w 1997 roku, a wiązało się z trudnościami ekonomicznymi oraz powodzią, w wyniku której zalane zostały piwnice zakładu należącego do Browarów Zachodnich LUBUSZ S.A. To właśnie browar przy ul. Wrocławskij był najmłodszy, a jednocześnie najbardziej znanym spośród nowosolskich browarów. Na budynku widnieje rok 1916, ale…
-
Dzielnica Braci Morawskich
Bracia Morawscy, czyli wspólnota ewangelicka wywodząca się ze spadkobierców husytyzymu, otrzymali w 1743 roku pozwolenie od króla pruskiego Fryderyka II na osiedlenie się w nowym mieście, jakim wówczas była Nowa Sól i wolne praktykowanie religii. Osiedle, które powstało przy dzisiejszych ulicach Wróblewskiego, Muzealnej oraz Wrocławskiej, zostało zniszczone podczas wojny siedmioletniej, ale po zakończeniu działań wojennych odbudowano je. Na dzisiejszej ul. Wróblewskiego powstała świątynia Braci Morawskich, zamieniona po wojnie na salę gimnastyczną, a na ul. Muzealnej stoją najokazalsze wille – Alfreda Gruschwitza (obecnie Muzeum Miejskie) oraz willa Garve (po wojnie zajęta na siedzibę PZPR). Przedstawiciele Braci wnieśli ogromny wkład w rozwój miasta – Johann Dawid Gruschwitz w 1816 roku założył fabrykę nici…
-
Kościół św. Antoniego
Charakterystyczny budynek z czerwonej cegły, stojący w centrum miasta przy głównej ulicy, z przypominającą nieco latarnię wieżą od zachodniej strony. Kościół zbudowano w latach 1835-39 w stylu neoromańskim. Pierwotnie była to oczywiście świątynia ewangelicka. Nieco później przy kościele powstały klasztor Joannitów (1848), szkoła ewangelicka (1861) oraz sierociniec. Po wojnie kościół został przejęty przez ojców Kapucynów i należy do zakonu do dziś. W parafii tej od 1979 roku do śmierci (20 czerwca 2013) pracował o. Medard, którego imieniem nazwano znajdujące się przy kościele rondo.
-
Kościół św. Barbary
Niewielki kościółek zbudowano w 1900 roku na potrzeby parafii Ewangelicko-Luterańskiej. Świątynia w stylu neogotyku angielskiego, znajdująca się przy dzisiejszej ul. św. Barbary, po wojnie została przejęta przez ojców Kapucynów i do dziś do nich należy jako kościół filialny parafii św. Antoniego. Dzięki temu zapewne uniknęła losu podobnych kaplic, które zostały przekształcone w obiekty użytku publicznego. Kościół pomimo swojej zewnętrznej prostoty ma jednak sporo elementów dekoracyjnych, takich jak wimperga, pilastry czy wieżyczki. Wnętrze jest raczej skromne. Z wyposażenia zachował się chór, schody oraz prospekt organowy.
-
Kościół św. Michała Archanioła
Jest to najstarsza świątynia mieście. Wybudowana została, jak można przeczytać na stronie parafii, w latach 1591 – 1597. Ufundowana została przez ówczesnego starostę solnego Daniela Preussa. Początkowo służyła protestantom, a w połowie XVII wieku została przekazana katolikom. W pierwotnej wersji była to budowla jednonawowa, jednak po niespełna stu latach dobudowano nawy boczne, które nadały kościołowi charakterystyczny kształt litery T. Na przedwojennych zdjęciach widać zupełnie inną wieżę. Obecna jest wynikiem odbudowy po pożarze z 1945 roku.
-
Magazyny solne
Magazyny solne są pozostałością po historii miasta. Dwa z nich wpisane są na obecnie na listę zabytków. Najstarszy, pochodzący z II poł. XVIII wieku, późnobarokowy magazyn znajduje się przy pl. Solnym, czyli dawnej drodze na Modrzycę i Otyń, natomiast młodsze, pochodzące z 1774 roku budynki znajdują się w okolicach portu przy zbiegu ulic Wróblewskiego oraz Garbarskiej. Przy ul. Garbarskiej znajduje się dawny młyn wodny służący także do przechowywania soli. Warto zaznaczyć, że w piętrowym budynku przy ul. Wróblewskiego 3, który potem pełnił funkcję magazynu zbożowego, zachowało się drewniane urządzenie dźwigowe z końca XVIII wieku.
-
Most podnoszony
Most wygląda trochę niepozornie jako niezbyt okazała przeprawa przez kanał portowy, a jednak stanowi unikalny w skali europejskiej przykład zabytku techniki. Jak wiele tutejszych konstrukcji mostowych, tak i ten powstał w przedwojennych zielonogórskich zakładach Beuchelta w 1927 roku, jako odpowiedź na rozwój Nowej Soli i możliwość przyjmowania odrzańskich jednostek pływających. Na czym polega wyjątkowość tej konstrukcji? Otóż część drogowa jest podnoszona przy pomocy lin, aktualnie napędzanych elektrycznie (pierwotnie był to napęd ręczny), co umożliwiało przepłynięcie jednostek do miejscowego portu. Most został wyremontowany w 1993 roku i od tego momentu jego stan techniczny jest bardzo dobry. W ramach konserwacji most jest podnoszony, jednak informacja nie jest powszechnie ogłaszana. Szczegółów można dowiedzieć…
-
Muzeum Miejskie
Nowosolskie muzeum mieści się, a jakże, przy ulicy Muzealnej, w jednej z willi będących pozostałością po dzielnicy Braci Morawskich. Do stałych ekspozycji należą: Nowa Sól – powstanie miasta (m.in. makiety dawnego miasta, zdjęcia, grafiki) przyroda doliny Odry (zwierzęta i ptactwo zamieszkujące pobliskie tereny), militaria (broń oraz mundury wojskowa, a także makieta zamku w Siedlisku), wnętrza mieszczańskie, historia wynalazków.
-
Park Krasnala
Spory teren położony w pobliżu portu, przeznaczony przede wszystkim dla dzieci. Nazwa związana jest z zagłębiem produkcji krasnali ogrodowych (przy wejściu znajdują się dwa największe krasnale ogrodowe na świecie). Teren podzielono na kilka części: plac zabaw, alejki z „ogrodowymi” zwierzętami, mini zoo, czyli mi.in kozy, owce, wiewiórki, daniele, a także płatne atrakcje, czyli sala zabaw, kolejka dla najmłodszych itp. Pomysłów na przyszłość nie brakuje, więc park będzie powiększany. Dobre miejsce do spędzenia czasu z milusińskimi, a dla podróżujących – możliwość zatrzymania się na odpoczynek.
-
Ratusz solny
Według dostępnych źródeł jest to najstarszy budynek Nowej Soli – powstał w latach 1574 – 1575. Początkowo pełnił funkcję cesarskiego urzędu solnego, a od 1820 roku był siedzibą władz miejskich. Charakterystyczna wieża, widoczna z wielu miejsc, nie była elementem pierwotnego wyglądu, ale wybudowana została dopiero w XX wieku, zastępując swą dużo skromniejszą poprzedniczkę.
-
ul. Piłsudskiego
Przed wybudowaniem obwodnicy była to część drogi krajowej od strony wjazdu z Zielonej Góry, przechodząca dalej w ulicę Wrocławską. Jako główna ulica Nowej Soli była atrakcyjnym miejscem dla budowania domów zamożniejszych mieszkańców. Dziś ich dawne wille są siedzibami m.in. Prokuratury Rejonowej (zbudowana w 1853 roku, należąca do Friedricha Wilhelma von Krause – właściciela huty żelaza), Sądu Rejonowego (dawna pensja żeńska), BGŻ (zbudowana w 1845 roku, należąca do Adolfa Thedora Jaetze – mistrza budowlanego i ciesielskiego) czy pochodząca z końca XIX wieku kamienica, czyli dzisiejsza siedziba jednego z nowosolskich adwokatów.
